كارگران كه حركت انقلاب انگلستان براي محدود
كردن قدرت سلطنت متكي به بسیج عمومي آنان
بود، بعد از پيروزي وقتي به گمان این كه
زمان رهایي آنان رسیده ، شعارهاي مساوات
طلبانه سر دادند؛ بلافاصله با مداخلة همين
مالكان و اشراف جدید كه پارلمان را در
اختیار داشتند و با همراهي پیوریتن ها به نحو
خشونت آمیزي سركوب شدند و هر روز قوانين
سخت گيرانه تري براي مقابله با متعرضان به
مالكیت خصوصي وضع مي شد.
لاك در این دوران ظهور كرد و اندیشه هایش
توسط حزب ویگ به اجرا گذاشته شد . دامنة
محدود به این حق مالكیت و آزادي ها عملا
مالكان و بازرگانان نوپا بود . طبقة جدید و
رو به رشد بورژوا، خواهان یك دولت مقتدر و
نيرومند نبود . حكومت باید در چارچوب یك
ن قرارداد، كارگزار آنان و مجري قوانين مدو
همسو با خواسته هاي آنان مي بود؛ نه قدرت
مطلق العناني كه بتواند منافعشان را تهدید
كند. مالیات ها باید به حداقلي كه براي
استقرار نظم ضروري است، محدود مي شد؛ به نحوي
كه مانع تولید بیشتر ثروت نگردد.
در این دوران، صنایع انگلستان و اوضاع
اقتصادي داخلي با مشكلاتي، دست و پنجه نرم
مي كرد كه براي برون رفت از بحران مالي، چشم
امید به مستعمرات دوخته بود . تن ها راه
براي ايجاد یك جهش اقتصادي و استحكام زیر
ساخت هاي یك اقتصاد صنعتي، به چنگ آوردن
مواد خام ارزان و بازار مصرف انبوه این
كشور بود . كم كم علاوه بر شرق و مستعمرات
هند شرقي به فكر حركت به سوي غرب و
مستعمرات آمریكایي افتاد . این در حالي بود
كه انگلستان به وا سطة فقدان برنامه ریزي
دقیق از سایر رقبا عقب افتاده بود . قدرت
گرفتن بورژوازي تاجرپیشه و ورود آن به جرگة
٧١
بررسی انتقادي مبانی سیاست در اندیشه جان لاك
استعمار، هم منافع شخصي این ها را تأمين
مي كرد، هم از این طریق به بحران مالي كشور
كمك مي شد. لكن در ابتدا گسترش استعمار در
انگلستان با بحث و مناقشه همراه بود. عده اي
نگران بودند رسیدگي به مستعمرات، هزینه
اضافي به كشور تحمیل كند . به علاوه، احتمال
جدایي یا تقابل اینها با قدرت انگلستان،
تهدید بالقوه اي محسوب مي شد.
یكي از شخصیت هاي كه با تئوري پردازي هاي
نظري و طرح هاي اجرایي خود، قاطعانه از
گسترش استعمار حمای ت كرد و در عمل، موفقیت
آن را اثبات كرد و به این مناقشات پایان
داد، جان لاك بود كه در سال ١۶۶٩ به همين
منظور با كشتي كارولینا به سواحل آمریكاي
شمالي رفت . در شرایطي كه اسپانیا، هلند،
پرتغال و فرانسه در مستعمرات خود با
تنگناهایي روبه رو بودند، انگلستان با
ابتكار عمل لاك و همفكرانش توانست بر رقبا
غلبه كند و ارزش پول خود را افزایش دهد.
لاك در طي سال هاي اقامت در مستعمره
كارولینا در آمریكاي شمالي در سمت منشي آشلي
و دیگر اشراف، قوانين اداره مستعمره را
تدوین مي كرد. این فعالیت ها بعداً با انتصاب
به سمت منشي شوراي تج ارت و مستعمرات
انگلستان و سپس خزانه دار مستعمرات كشور
مستحكم تر گردید . لاك، توسعة مستعمرات را
كلید موفقیت اقتصادي انگلستان تلقي مي كرد.
او خود به یكي از زمين داران بزرگ كارولینا
تبدیل شده بود.
٤٣علاوه بر این، لاك مستقیماً در برده داري
مشاركت مي كند. او شخص اً در دو شركت تجارت
برده سرمایه گذاري كرده است : یكي شركت
سلطنتي آفریقایي كه در سواحل غربي آفریقا
در امر خرید و انتقال بردگان به غرب فعال
بود و دیگري، شركت ماجراجویان باهاما كه
٧٢
سال دوازدهم/ شماره چهل و هشتم / زمستان 88
لاك از سهامداران عمدة آن بود و در ادارة
آن حضور فعال داشت.
٤٤شاید در نظر تحلیل گران امروزي كه تحت
تأثير ایده هاي اخلاقي و فلسفي به اندیشه و
عمل لاك نگاه مي كنند میان نسخه داخلي لاك
در زمینه آزادي خواهي و تساهل و نسخة خارجي
او در زمینه استعمار و برده داري، یك نوع
دوگانگي احساس كنند، ولي به اعتقاد
نگارنده، اگر به ریشه و مبناي این
اندیشه ها توجه شود، پي مي بريم هر دو در
راستاي یك نوع مصلحت اندیشي عمل گرایانه
براي تئوریزه كردن منافع و مقاصد بورژوازي
است كه البته در عرصة خارجي با اهداف
ناسیونالیستي به منظور پیشرفت انگلستان و
قدرت جهاني آن همراه شده است.
لاك، اصول تساهل و آزادي خواهي را ب راي
ساكنان مستعمرات نیز قائل بود، اما تا آن
جا كه با منافع ملي انگلستان مغایرت
نداشته باشد . شاید به نظر خواننده برسد .
این اولویت منافع ملي و عمومي بر آزادي هاي
فردي، یك قاعده در نظریه لاك است، لكن این
-طور نیست . شاهد آن، این كه مشابه آن در
عرصة داخلي پذیرف ته نمي شود و اجازه داده
نمي شود به بهانة مصالح ملي، آزادي هاي اقتصادي
فردي محدود شود.
اساساً گسترة آزادي ها و حقوق مدني مورد
تأكید لاك، منحصر به تّجار و مالكان و طبقه
جدید بورژواست . سیاه پوست آفریقایي، سرخ
پوست آمریكایي و كارگر و دهقان مزدبگير
انگلیسي از ابتدا در این دایره قرار
ندارند؛ آن افراد كوشنده و عاقل كه به
تعبير لاك، خداوند، جهان را به آا بخشیده
است.
٤٥ همين قشر پرتلاش و حساب گر بورژواست كهدر آن شرایط، منافع آنان و منافع
انگلستان، یك پیوند وثیق دوسویه با هم
٧٣
بررسی انتقادي مبانی سیاست در اندیشه جان لاك
داشت. فردي كه لاك از حقوق و آزادي هاي مدن ي
آزاد است و او سخن مي گوید، كسي است كه اولا
برده نیست؛ لذا بومیان آفریقا، هند و
آمریكا كه ثروتشان غارت مي شد و به اسارت
گرفته مي شدند از زمرة آن خارج بودند و
ثانیاً داراي املاك و دارایي است و عوام
تهیدست، مثل دهقانان سركوب شده توسط
همحزبي هاي لاك را در ب ر نمي گيرد. ثالثاً كوشنده
و عاقل است، یعني علاوه بر تلاش مولد ثروت از
عقلانیت مصلحت اندیشانه و نفع طلبانه
برخوردار است . به همين جهت است كه در زمان
لاك، حق رأي در انتخابات براي مجلس
قانون گذاري منحصر به سرمایه داران و مالكان
است. نمایندگان ایالات به نسبت ما لیاتي كه
مي دهند، انتخاب مي شوند.
٤٦در هر حال، آن چه امروزه براي ما مهم
است، اقدامات عملي لاك نیست؛ زیرا در صدد
قضاوت دربارة شخص او نیستیم . اندیشه هاي او
كه فراتر از زمان براي اندیشمندان و
مصلحان اجتماعي مورد توجه واقع مي شود،
اهمیت دارد. اگر به زمانه و عملكرد او
اشاره داشتیم، صرفاً براي فهم بهتر زوایاي
پنهان اندیشه او بود.
٧۴
سال دوازدهم/ شماره چهل و هشتم / زمستان 88
پینوشتها
1. Richard Hooker.
در این رابطه ن . ك. به: لئو اشتراوس،
حقوق طبیعي و تاریخ، ترجمه .باقر پرهام (تهران: نشر آگه، 1373 ) چ اول، ص 220 به بعد.
در این زمینه ن . ك. به: فرشاد شریعت،
جان لاك و اندیشه آزادي، .چاپ اول، 1380 ، نشر آگه، نویسنده محترم پس از تشریح دیدگاه ها جمع بندي خاصی از خود
ارائه داده است.
ن. ك. به: فصل دوم کت اب اول جستاري در فهم بشر، جان لاك، تلخیص پرینگل .
پتیسون، ترجمه رضازاده شفق (تهران: نشر شفیعی، 1381 ) همچنین براي مطالعه بیشتر در این
زمینه ن . ك: به خندان، علی اصفر،
ادراكات فطري، چاپ اول، 1383 ، نشر طه، فصلپنجم.
البته امروزه وجود یک رشته ادراکات ناخودآگا ه که همیشه در ذهن حاضر نیست و در .
وقت نیاز به ذهن می آید، پذیرفته شده است.
6. Sensation
.7. Reflection
.اي. جی. اوکانر، جان لاك، ترجمه خشایار دیهیمی (تهران: نشر کوچک، 1378 ) چ اول، .
. ص 31
اگر مراد لاك، آن چیزي باشد که از ظاهر این عبارات بر می آید، یع نی رابطه بین تصور .
موضوع و تصور محمول برقرار شده باشد، مسلماً این سخن صحیح نیست؛ همان طور که در
قسم سوم هم رابطه میان دو تصور امکانی است؛ تلازم در خارج است که ناشی از تحقق علت
آن است.
از نظر لاك، ذهن در مشاهدات و دریافت هاي حسی مانند آیینه نه قادر است در آن .
چه دریافت می کند تصرف کند و نه قادر است آن چه را که در مقابلش قرار گرفته منعکس
نکند، کاملاً منفعل است.
لاك در این جا جواهر را از حکم به مطابقت یا واقع استثنا می کند. .
همچنین ن. ك. به: فقره 6 فصل 3 کتاب اول جستار. .
٧۵
بررسی انتقادي مبانی سیاست در اندیشه جان لاك
. ن. ك. به: جستار، کتاب اول، فصل 3، فقره 13 .
. ن. ك. به: جستار، کتاب چهارم، فصل 3، فقره 19 .
فردریک کاپلستون،
تاریخ فلسفه، ترجمه امیر جلال الدین اعلم (تهران : .. نشر علمی و فرهنگی، 1370 ) چ دوم، ص 143 و 144
جان لاك،
رساله اي در باب حكومت، ترجمه حمید عضدانلو (تهران : .. نشر نی، 1387 ) چاپ اول، شماره 15
. جستار، کتاب 4، فصل 3، فقره 19 .
. رسالهاي در باب حکومت، شماره هاي 135 و 6 .
. ن. ك. به: رسالهاي در باب حکومت، شماره هاي 6 و 7 و 8 .
بلوم در این باره می گوید این شیوه اي است که لاك به کار گرفته تا مقصود خود و .
نظریۀ حقوق طبیعی ها بزي را لابلاي کلمات و در پوشش حقوق طبیعی سنتی بیان کند. ن. ك.
ویلیام بلوم، نظریه هاي نظام سیاسی، ترجمه احمد تدین (تهران: نشر آران، 1373 ) چاپ اول،
. ج 2، ص 620
.
رسالهای در باب حكومت، شماره هاي 123 و 124 و 88 ..
رسالهای در باب حكومت، شماره 135 ..
همان، ش 95 ..
همان، ش 96 .. ویلیام تی بلوم،
پیشين، ج 2، ص 627 625 ..
رسالهای در باب حكومت، شماره 99 .. بلوم،
پیشين، ج 2، ص 632 633 .. لئو اشتراوس،
پیشين، ص 248 ..
رسالهای در باب حكومت، شماره 95 .جین همپتن،
فلسفه سیاسي، ترجمه خشایار دیه یمی (تهران: نشر طرح نو، .. 1385 ) چاپ دوم، ص 111
.
رسالهای در باب حكومت، شماره 134 ..
همان، شماره 243 .٧۶
سال دوازدهم/ شماره چهل و هشتم / زمستان 88
.
همان، شماره 97 ..
همان، شماره 208 .. ن. ك. به:
رسالهای در باب حكومت، شماره 116 .. جین، همپتن،
پیشين، ص 125 ..
رسالهای در باب حكومت، شماره 122 ..
همان، شماره هاي 119 تا 121 .. ن. ك. به:
رسالهای در باب حكومت، شماره 46 ..
همان، شماره هاي 138 و 180 و 182 ..
رسالهای در باب حكومت، شماره 22 .. 61 و 63 ،60 ، ن. ك. به
رسالهای در باب حكومت، شماره هاي 57 .براي مطالعه بیشتر ن . ك. به بار بارا آرنیل،
جان لاك و دفاع اقتصادي .از استعمار،
ترجمه علی شهبازي، جمله اطلاعات سیاسی و اقتصادي، شماره 116.115
براي مطالعه بیشتر ن . ك. به: وین گلاسر،
اندیش هاي لیبرالیستي لاك .و مشاركت وي در برده داري،
ترجمه عبدالرحیم گواهی، مجله اطلاعات. سیاسی و اقتصادي، شماره 120 119
. ن. ك.
به رسالهای در باب حكومت، شماره 34 .مک فرسون در مقدمه اش بر رساله دوم حکومت لاك سعی دارد این مطلب را بر .
اساس اظهارات خود لاك توضیح دهد . به جز شماره هایی که او اشاره کرد ( 157 و 158 و
140 ) موارد دیگري مثل شماره هاي 85 و 138 و 174 از این کتاب قابل استشهاد است.
انتخابات شوراي شهر جديد هشتگرد و اصل روستا